«Από Γενιά σε Γενιά: Η ανθεκτικότητα και το Αύριο των Οικογενειακών Επιχειρήσεων στην Ελλάδα»

Από το μαγαζάκι της γειτονιάς μέχρι μεγαλύτερες εταιρείες εμπορίου, υπηρεσιών και πολλών άλλων κλάδων, οι οικογενειακές επιχειρήσεις έχουν μεγάλη σημασία για την ελληνική κοινωνία και την οικονομία.

Τι είναι όμως οικογενειακή επιχείρηση; Πώς διαμορφώνονται οι σχέσεις των μελών της; Γιατί είναι τόσο σημαντική η διαδοχή από την ιδρυτική στην επόμενη γενιά;

Όλα αυτά απαντώνται μέσα από την εκπόνηση της μεγάλης κοινωνικής έρευνας από το Εθνικό Κέντρο Κοινωνικών Ερευνών για λογαριασμό της Υδρογείου Ασφαλιστικής, με αντικείμενο την οικογένεια στη σύγχρονη ελληνική κοινωνία. Η έρευνα σε ξεχωριστό κεφάλαιο ρίχνει φως στα σημεία εκείνα που κάνουν την οικογενειακή επιχείρηση τον μεγαλύτερο πυλώνα της ελληνικής οικονομίας, αλλά και σε όσα χρειάζεται για να συνεχίσει να επιτελεί τον ρόλο αυτό.

Δύναμη, ακόμα και σε δύσκολες εποχές

Η οικογενειακή επιχείρηση είναι εγγεγραμμένη στη συνείδηση των περισσότερων ως ένα ασφαλές καταφύγιο σε δύσκολες εποχές. Το 80,8% των συμμετεχόντων στην έρευνα αναγνωρίζει τη σημαντική λειτουργία των οικογενειακών επιχειρήσεων στην ελληνική αγορά εργασίας, κυρίως όσον αφορά τη διατήρηση των θέσεων εργασίας.

Ακόμα και σε δύσκολες εποχές, παρά τις προκλήσεις, οικογένεια και επιχείρηση αντέχουν χάρη στη συνεισφορά όλων των μελών. Αν και τα άτομα που ερωτήθηκαν σχετικά με τις κρίσεις και την ανθεκτικότητα των οικογενειακών επιχειρήσεων, εμφανίζονται διχασμένα είναι αδιαμφισβήτητη η ευελιξία που επιδεικνύουν τα μέλη της οικογενειακής επιχείρησης για να την κρατήσουν ζωντανή.

Στις περιόδους κρίσης που τα λειτουργικά έξοδα εκτοξεύονται, τα κέρδη περιορίζονται και η αγοραστική δύναμη μειώνεται κατακόρυφα, οι οικογενειακές επιχειρήσεις μπορούν να ανταποκριθούν λόγω της φύσης τους και της δυνατότητας να περιορίσουν (ή και να μηδενίσουν) τα έσοδα της οικογένειας για κάποιο διάστημα προκειμένου να επιβιώσει η επιχείρηση. Όπως αναδείχθηκε, «οι εργαζόμενοι μέλη της οικογένειας το αποδέχονται για το καλό της επιχείρησης» και δεν διαταράσσεται η ομαλή της λειτουργία από πιθανές αποχωρήσεις εργαζομένων.

Παράλληλα, πλεονέκτημα για τις οικογενειακές επιχειρήσεις είναι η εμπιστοσύνη και ασφάλεια που νιώθουν τα μέλη της. Για τις γυναίκες εργαζόμενες οι οικογενειακές επιχειρήσεις βοηθούν στην εξισορρόπηση οικογενειακής και επαγγελματικής ζωής, καθώς είναι πιο εύκολο να αντιμετωπίσουν απρόοπτα γεγονότα, όπως μια ασθένεια παιδιού.

Προφανώς και δεν λείπουν οι εντάσεις, αλλά είναι συχνά οι συγγενικές σχέσεις αυτές που λειτουργούν προς όφελος της επίλυσης των συγκρούσεων και εν τέλει προς όφελος της λειτουργίας της επιχείρησης.

Το κόστος της ανθεκτικότητας

Οι οικογενειακές επιχειρήσεις, που αποτελούν τη «ραχοκοκαλιά» της ελληνικής οικονομίας, χρειάζονται περισσότερη στήριξη από την Πολιτεία.

Όλοι οι συμμετέχοντες στην ομάδα εστιασμένης συζήτησης που έγινε στο πλαίσιο της έρευνας, διαπίστωσαν την ανάγκη για παροχή εργαλείων και κινήτρων για τη διευκόλυνση πρόσβασης σε χρηματοδότηση/δανεισμό και σε προγράμματα κατάρτισης και επιμόρφωσης κυρίως προς τις νέες γενιές επιχειρηματιών που αναλαμβάνουν οικογενειακές επιχειρήσεις. Ειδικά η επιμόρφωση των νέων γενεών είναι άκρως απαραίτητη, καθώς συχνά τα άτομα που εισέρχονται στην οικογενειακή επιχείρηση δεν έχουν εμπειρία/ειδίκευση στο επιχειρείν και αναλαμβάνουν τα ηνία μετά από εποχές κρίσεων που έχουν «γεννήσει» σημαντικά χρέη.

Επιπλέον, αυτό που επισημάνθηκε από όλους τους συμμετέχοντες είναι το γεγονός ότι σε όλες τις οικογενειακές μικρομεσαίες επιχειρήσεις οι γυναίκες-σύζυγοι εργάζονται συχνά χωρίς αμοιβή και ασφάλιση, εκτός ωραρίου, χωρίς αυτό να μπορεί να ελεγχθεί από τους αρμόδιους φορείς, γεγονός που μακροπρόθεσμα λειτουργεί εις βάρος της γυναίκας και της οικογένειας, συνολικά. Η γυναίκα εργαζόμενη στην οικογενειακή επιχείρηση καλείται να έχει πολλαπλούς ρόλους με δυσδιάκριτα όρια και συναισθηματική πίεση καθώς οι ρόλοι της στην οικογένεια και στην οικογενειακή επιχείρηση εμφανίζονται το ίδιο σημαντικοί και υποχρεωτικοί.

Διαδοχή & Βιωσιμότητα της επιχείρησης

Το βασικότερο χαρακτηριστικό της οικογενειακής επιχείρησης είναι η διαδοχή, η οποία μπορεί να επηρεάσει ακόμα και τη βιωσιμότητά της. Με βάση την έρευνα, το μεγαλύτερο άγχος του επιχειρηματία αλλά και της οικογένειας είναι η ύπαρξη διαδόχων, η επιθυμία τους να αναλάβουν την επιχείρηση, οι ικανότητές τους αλλά και το μεταβατικό στάδιο μιας ομαλής διαδοχής. Το δύσκολο οικονομικό περιβάλλον εντείνει το άγχος αυτό και έτσι προκύπτουν επιφυλάξεις στην προηγούμενη γενιά σχετικά με το να παραδώσει τα ηνία στην επόμενη.

Η πορεία της επιχείρησης όμως είναι αυτή που καθορίζει το πόσο ελκυστική είναι ως επιλογή για την επόμενη γενιά. Οι συμμετέχοντες/-ουσες στην έρευνα θεωρούν ότι η οικογενειακή επιχείρηση, εφόσον πηγαίνει καλά είναι μία λύση επαγγελματικής αποκατάστασης, αλλά μόνο ως προσωπική επιλογή των ίδιων των διαδόχων. Παράλληλα κάποιοι σημειώνουν ότι ακόμα και αν δεν είναι επιλογή των παιδιών τους να συνεχίσουν την επιχείρηση, εκείνοι θα την «κρατήσουν γιατί οι καιροί είναι δύσκολοι» και ενδέχεται να αποτελέσει η επιχείρηση ένα εισόδημα για τα παιδιά τους στο μέλλον ως λύση ανάγκης.

Η επιτυχημένη διαδοχή και οι εποχές που αλλάζουν

Η κρίση άφησε το σημάδι της παντού και καθόρισε σε μεγάλο βαθμό τις επιλογές της νέας γενιάς. Τα τελευταία 10-12 χρόνια, αρκετοί εκπρόσωποί της ενώ ξεκίνησαν διαφορετική καριέρα, λόγω των δυσκολιών που αντιμετώπισαν στην αγορά εργασίας, επέστρεψαν και εντάχθηκαν στις οικογενειακές επιχειρήσεις «ως κάτι πιο σίγουρο και σταθερό».

Από την έρευνα αυτός ο τρόπος διαδοχής είναι ένας από τους δυο επιτυχημένους. Συγκεκριμένα, προέκυψε ότι το πρώτο μοντέλο «επιτυχημένης διαδοχής» στην οικογενειακή επιχείρηση, το νέο μέλος της οικογένειας που αναλαμβάνει, έχει ήδη εργαστεί αλλού. Στο δεύτερο μοντέλο η διαδοχή γίνεται με σταδιακή ένταξη και ανάθεση ευθυνών. Ωστόσο, κλειδί για την επιτυχημένη μετάβαση παραμένει η ανάθεση αρμοδιοτήτων και ευθυνών στη νέα γενιά, προτού αποχωρήσει η προηγούμενη, η πιο “ηλικιωμένη”.

Αξίζει δε να σημειωθεί ότι ενώ παλιότερα η διαδοχή ήταν… γένους αρσενικού, σήμερα η εικόνα είναι διαφορετική. Οι γυναίκες αποφασίζουν ολοένα και περισσότερο να συνεχίσουν τις οικογενειακές επιχειρήσεις, ακόμα και σε κλάδους που παραδοσιακά είχαν λιγότερη συμμετοχή, όπως ο κλάδος των κρεοπωλείων.

Τι χρειάζονται οι Οικογενειακές Επιχειρήσεις

Ο κόσμος αλλάζει και οι προκλήσεις μεγαλώνουν. Όλα εκείνα που μπορούν να αποτελέσουν ρίσκο για τη βιωσιμότητα της οικογενειακής επιχείρησης μπορούν να αντιμετωπιστούν με την κατάλληλη μέριμνα από πλευράς Πολιτείας.

Η στήριξη της νέας γενιάς επιχειρηματιών με προγράμματα κατάρτισης που θα την εξοπλίσουν να πάρει τα ηνία και να οραματιστεί το μέλλον, απομακρύνει τους κινδύνους που προκύπτουν από την ανάληψη της οικογενειακής επιχείρησης χωρίς το κατάλληλο backround. Αντίστοιχα, η πρόσβαση σε χρηματοδότηση και ειδικά φορολογικά κίνητρα θα βοηθήσει τη νέα γενιά να βρει τον βηματισμό της μετά από απανωτές κρίσεις που έθεσαν σε κίνδυνο τη βιωσιμότητα της επιχείρησης.

Παράλληλα, το μεγάλο ζητούμενο της εποχής, η εξισορρόπηση οικογενειακής και επαγγελματικής ζωής επιτυγχάνεται μέσω της ενίσχυσης της γυναίκας εργαζόμενης και κυρίως της γυναίκας επιχειρηματία. Το καθεστώς προστασίας της μητρότητας για εκείνη και η ομαλή επανένταξή της στην επιχείρηση θα της δώσει την ώθηση που χρειάζεται ώστε να ανταπεξέλθει σε δυο ρόλους κρίσιμους για την ίδια, την οικογένεια, αλλά και για τη χώρα συνολικά.

Οι οικογενειακές επιχειρήσεις είναι στυλοβάτης της ελληνικής οικονομίας. Το μέλλον τους εξαρτάται από τη διαδοχή με τις κατάλληλες προϋποθέσεις, αλλά και τη θεσμική στήριξη της νέας γενιάς.